Perfectionisme: veel mensen hebben er last van. Helaas. Want streven naar perfectie is een zware (of liever: onmogelijke) opgave en kan je nogal in de weg zitten. Heb jij trekjes van een perfectionist? Dan is het dus tijd om daar eens mee aan de slag te gaan. Lees hier meer over perfectionisme herkennen, begrijpen en doorbreken.
In dit artikel lees je:
- Wat De Perfectionist kenmerkt
- Op welke twee manieren perfectionisten te werk gaan
- Welke typen perfectionisten er zijn
- Wat de negatieve effecten van perfectionisme zijn
- Wat je er wél aan hebt
- Hoe je ongezond perfectionisme doorbreekt
3 kenmerken van perfectionisme
Perfectionisme, iedereen heeft er wel een beeld bij. Maar wat zijn nu precies de belangrijkste kenmerken ervan? Ik noem er drie.
Kenmerk 1: De Perfectionist en tevredenheid zijn vaak water en vuur
Het is goed om voor kwaliteit te gaan, en om een helder idee te hebben van hoe goed of mooi iets kan worden. Maar: De Perfectionist slaat daar soms in door. Er is een tijd om ergens aan te werken zodat het beter wordt, en er is een tijd om te zeggen: het is goed zo. Echter, dat voelt voor De Perfectionist vaak ongemakkelijk, onnatuurlijk of eng.
Daardoor herken je perfectionisme aan uitspraken zoals: ‘Ach, het is wel oké, maar dit en dat had ik eigenlijk nog beter moeten doen.’ Of: ‘Het is gewoon nog niet goed genoeg, écht niet.’ Ook na de spreekwoordelijke (of letterlijke) nacht doorhalen om alle puntkomma’s te veranderen en veertien keer van lettertype te wisselen.
Kortom, tevreden zijn? Dat ben je niet zo snel, daar op het pad van perfectionisme.
Kenmerk 2: De Perfectionist mag geen fouten maken van zichzelf
Iemand met perfectionistische trekjes heeft een hekel aan dingen ‘verkeerd’ doen. Want, zo is de (onbewuste) gedachte: iemand die perfect is, maakt natuurlijk geen fouten. En: iets wat perfect is, is foutloos (of het nu een schrijfsel is, een muziekoptreden of je relatie). In het verlengde hiervan zie ik bij coachcliënten met perfectionisme vaak de volgende overtuiging: fouten zijn slecht. (Waarbij de ironie natuurlijk is dat dit een denkfout is.)
Dit soort overtuigingen creëren een hoop ellende. Krampachtig proberen geen fouten te maken kost bakken met energie, tijd, soms ook geld, hele relaties, dromen die je niet vervult. Bovendien leidt het tot gemiste kansen: je vermijdt immers zaken uit angst iets fout te doen of kritiek te krijgen.
Kenmerk 3: De Perfectionist denkt dat hij even goed (of slecht) is als wat hij presteert
Perfectionisten ontlenen hun eigenwaarde vaak aan wat ze bereiken in plaats van aan wie ze zíjn. Ze hebben pas het gevoel ‘goed genoeg’ te zijn als ze een bepaalde lat behaald hebben. Die lat kan over van alles gaan: je moet van jezelf op je allerslimst, leukst, sociaalst zijn in een gesprek bijvoorbeeld. Of je mag geen enkele bal missen in je sportwedstrijd. Maar op een hoger niveau geldt dit evengoed, bijvoorbeeld als je gelooft dat pas als jij de ‘perfecte’ kinderen hebt (waarbij dan vaak hun gedrag of prestaties de meetlat zijn), jij als ouder goed genoeg bent.
Onder perfectionisme kan dan ook een diepere overtuiging liggen zoals: ‘Ik ben niet goed genoeg.’ Of: ‘Ik bén de cijfers die ik haal / de vrienden die ik heb / de status van mijn baan.’ Daarom is feedback krijgen ook zo lastig als je perfectionistisch bent. Stel, je krijgt iets te horen zoals: ‘Je moet dit document nog aanpassen.’ Of: ‘De muziek die jij maakt, is niet mijn smaak.’ Dan klinkt dat in jouw oren meer als: ‘Jíj bent niet goed genoeg.’ En dat doet natuurlijk pijn.
Daarbij: je eigenwaarde ontlenen aan je creaties of resultaten werkt vaak verlammend. Want voelt feedback op wat je doet en creëert als kritiek op wie je bént? Dan wordt de drempel om iets te creëren of doen veel hoger. Je loopt namelijk niet alleen het risico dat iemand jouw creatie of keuze afwijst. Je loopt het risico dat iemand jou als persoon afwijst. Au.
Hoe de perfectionist te werk gaat
Perfectionisten hebben twee lievelingsstrategieën. Als ik die heel kort zou samenvatten, komen die neer op het volgende:
Uitwringen. Je stopt ergens net zo veel tijd en energie dat het zo dicht mogelijk aan perfectie raakt. Ook als dat betekent dat je tot drie uur ’s nachts doorwerkt, dat etentje met vrienden afzegt of tot tranen aan toe dat verslag bijschaaft.
Het helemaal niet proberen. Dan weet je in ieder geval zeker dat je het niet verprutst. Je wilt bijvoorbeeld al tijden voor jezelf beginnen, maar stelt het telkens uit. Of die danslessen staan al jaren op je lijstje met goede voornemens, maar ja: wat als je er niks van bakt?
Alles op álles zetten (en dan nog iets meer), of uitstellen dus. Herkenbaar?
Vormen van perfectionisme
Oké, we weten nu dat perfectionisten verschillende strategieën gebruiken. Maar is er eigenlijk één typische perfectionist? Bestaat De Perfectionist wel?
Eigenlijk niet. Onderzoek laat zien dat er verschillende vormen van perfectionisme zijn.
Excellence-seeking
Deze perfectionisten zijn sterk gericht op het halen van een extreem hoge standaard. En ze verwachten vaak hetzelfde van anderen. Daarbij denken deze perfectionisten in twee opties: óf ze halen hun hoge standaard, óf alles mislukt volledig. Een middenweg? Neh.
Failure-avoiding
Deze perfectionisten zijn sterk gericht op het voorkomen van fouten. Ze zien fouten als faalmomenten, niet als leermomenten om te groeien. Deze perfectionisten maken zich steeds zorgen: is wat ik maak of doe wel goed genoeg? Zullen anderen vinden dat ik het niet goed heb gedaan?
Op zichzelf gericht
Sommige perfectionisten zijn vooral bezig met het behalen van een hoge standaard omdat ze veel van zichzelf vragen. Zij zijn hun eigen grootste criticus. Deze mindset gaat vooral samen met de excellence-seeking perfectionisten.
Op anderen gericht
Sommige perfectionisten, vooral van het type failure-avoiding, zijn vooral bezig met het behalen van een hoge standaard en het voorkomen van fouten omdat ze bang zijn dat anderen hen afwijzen. In hun ogen is ‘de mede-mens’ (lees: partner, collega, vriend, voorbijganger) de grootste criticus.
Negatieve gevolgen van perfectionisme
Vroeg of laat blokkeert perfectionisme je de weg naar innerlijke rust, geluk en voldoening.
Perfectionisme is dat boek dat je nooit schreef omdat het toch geen bestseller zou worden. Het is de date die er nooit kwam omdat je de eerste stap niet durfde te zetten. Het is het stemmetje dat je vertelt dat je maar veilig in je comfortzone moet blijven zitten in je relatie, werk, persoonlijke ontwikkeling.
Perfectionisme is een droom in duizend stukjes.
Begrijp me goed: ik ben op zich helemaal vóór een hoge lat. Ben je gedreven en bevlogen? Heb je ambities? Wil je het beste uit jezelf halen? Dat is mooi! Maar perfectionisme is per definitie de doorgeschoten variant die je beter op zolder kunt opbergen.
Onderzoek laat namelijk zien dat perfectionisme bijvoorbeeld kan leiden tot:
- Frustratie
- Stress
- Angsten
- Uitstelgedrag
- Het vermijden van uitdagingen
- Burn-out
Je herkent vast een en ander. Maar: is perfectionisme ook nog ergens goed voor eigenlijk? Het antwoord is: ja.
De voordelen van perfectionisme
Alle negatieve gevolgen daargelaten: perfectionisme is niet alleen maar kommer en kwel. Ander onderzoek laat bijvoorbeeld zien dat veel succesvolle, invloedrijke mensen perfectionistisch zijn. Niet zo gek als je bedenkt dat perfectionisme óók te maken heeft met ergens voor willen gaan en streven naar kwaliteit. Bovendien lijkt het erop dat perfectionisme kán leiden tot betere prestaties, maar alleen als:
- Je ook vaardigheden zoals doorzettingsvermogen onder de knie hebt.
- Je niet te veel stress ervaart.
- Het perfectionistische gedrag voortkomt uit een focus op jezelf: je wordt gedreven door een innerlijke behoefte om aan je eigen verwachtingen te voldoen. De drijfveer is dus níet angst voor kritiek of afwijzing door anderen.
Perfectionisme doorbreken
Je kunt zeker leren om perfectionisme te doorbreken. En dat begint bij bewustzijn, bij jezelf onder de loep nemen.
Om te beginnen moet je zorgen dat je kijk op perfectionisme je helpt in plaats van blokkeert (een soort meta-overtuiging). Zie het zo: perfectionisme is niet iets wat je bént of wat in je genen zit, maar een patroon dat je ooit hebt aangeleerd. Dat betekent ook dat je het kan veranderen. Eigenlijk bestaat De Perfectionist waar ik het steeds over heb dus helemaal niet (oeps, leermoment?).
Oké, prent jezelf dus allereerst in dat perfectionisme geen rotsvast onderdeel van je identiteit is. Een goede volgende stap: stel jezelf deze vragen.
- Mag ik eigenlijk fouten maken van mezelf?
- Hoe ga ik om met het werken aan opdrachten en doelen?
- Waar ligt mijn lat op verschillende levensgebieden, zoals werk, hobby’s, relaties?
- Als ik er van een afstandje naar kijk, welke latten zijn haalbaar en constructief voor mijzelf en de mensen om me heen? En welke latten zijn onhaalbaar, of misschien wel haalbaar maar ten koste van iets anders wat ik belangrijk vind (zoals goede relaties of innerlijke rust)?
- Ben ik vriendelijk of juist boos richting mezelf als ik een lat niet haal?
- Hoe ga ik om met feedback van anderen?
- Op welke levensgebieden gedraag ik me meer of minder perfectionistisch? Verschilt mijn houding op werkgebied van die in mijn relatie? En op het vlak van gezondheid? Persoonlijke ontwikkeling?
- Hoe houd ik mezelf tegen door het altijd perfect te willen doen? Of door perfect te willen zijn?
Van bewustzijn naar oefenen
Na het beantwoorden van die vragen (en het reflecteren op je antwoorden) kun je doorgaan met het veranderen van je mindset en het oefenen met nieuwe patronen. Dat doe je bijvoorbeeld met deze drie tips.
Tip 1. Onderzoek in dagelijkse situaties of je last hebt van perfectionisme.
Stress over werk? Gepieker over thuis? Beeld je eens een metertje in: links staat ‘er met de pet naar gooien’, in het midden staat ‘werken aan kwaliteit, maar goed is goed genoeg’ en rechts staat ‘het móet perfect!’. Meet in gedachten waar je staat.
Te veel naar rechts doorgeslagen? Probeer de boel even de boel te laten, al is het maar een paar minuten. Haal even diep adem of doe wat anders. Kijk daarna met een wat frissere blik nog eens. Wil je hier echt nog meer tijd en energie aan besteden, of is het alleen het perfectionistenstemmetje dat zegt dat loopt te gillen?
Voelt lastig in het begin – de boel de boel laten vinden perfectionisten meestal niet leuk – maar hoe vaker je het doet, hoe makkelijker het wordt.
(Lees meer over omgaan met gepieker en andere frustraties.)
Tip 2. Plak een briefje op je spiegel of zet een wekker op je telefoon.
‘Ik mag fouten maken.’ Of: ‘Van fouten leer ik juist.’ Of: ‘Ik ben veel meer dan mijn resultaten en prestaties.’ Vertel jezelf letterlijk een ander verhaal.
En nee, daar werkelijk in geloven lukt je meestal niet 1-2-3. Maar blijf je steeds maar weer situaties op een helpende manier herframen? Dan raakt die nieuwe mindset steeds meer ‘ingeburgerd’ in jezelf.
Ga je fouten zien als leermomenten? Feedback als groeimomenten? Prestaties als losstaand van je eigenwaarde? Dan verliest perfectionisme grip op je.
Tip 3. Vermijd alles-of-niets-denken.
Perfectionisten hebben de neiging om te denken dat iets perfect óf waardeloos is. Maar er bestaat ook zoiets als ‘goed genoeg’. En nee, dat gaat niet over zesjescultuur en half werk. Het gaat over een gouden balans tussen verbeteren en loslaten. Wees dus alert op alles-of-niets-denken.
Tot slot: als je jezelf betrapt op perfectionistische gedachten, hoef je er niet meteen een positieve gedachte tegenover te stellen. In coachingstrajecten voor meer rust – trajecten waar ook veel mensen met perfectionistische trekjes aan deelnemen – geef ik vaak mee dat je niet meteen een niet-helpende gedachte hoeft te veranderen als die opplopt. Dat geldt zéker als je last van perfectionisme hebt. Immers, dan is er weer iets wat je ‘goed’ of ‘fout’ kunt doen: als het je niet lukt de nieuwe, positieve gedachte meteen te geloven of de oude gedachte ‘weg’ te krijgen, heb je gelijk weer een aanleiding om je eigen valkuil van zelfafwijzing te trappen.
Het werkt vaak beter om de oude perfectionisme-gedachten neutraal waar te nemen, zodat je die denkpatronen eerst meer naar de oppervlakte krijgt (bewust maakt). Daarna kun je oefenen met doorzien dát het simpelweg maar gedachten zijn. Hoe vaker je dit doet, hoe meer je gaat voelen dat het slechts zinnen in je hoofd zijn, niet de waarheid. In dat proces, brokkelen je oude denkpatronen af en ontstaat er tegelijkertijd meer ruimte om nieuwe helpende gedachten en overtuigingen te ‘installeren’.
Goed, tot zover dit artikel, hopelijk levert het je nieuwe inzichten en handvatten op! Meer informatie over de coachtrajecten voor rust in jezelf en minder stress, vind je hier. Succes met oefenen!
