Hoe stop je die gedachtestromen in je hoofd? Hoe voorkom je dat je automatisch naar die chocoladereep graait na een lange werkdag? Hoe lukt het je om niet meer in die eeuwige discussie met je collega te belanden of humeurig uit te vallen naar je kind?
Iedereen loopt weleens tegen zulke vragen aan. Daarom in dit artikel een concept dat je leven drastisch kan veranderen: de kunst van niet-reageren.
Ik begin bij het begin: wat is het probleem met reageren?
Het probleem met reageren
We worden continu bekogeld met prikkels. Gedachten, sensaties, emoties, de blik van je baas, een kras op je auto, een inkomende mail.
Nu is ons brein dól op reageren op al die prikkels. Het heeft allerlei strategieën in huis:
- Mentaal reageren: ergens iets van vinden of erover blijven malen bijvoorbeeld.
- Emotioneel reageren: ergens iets bij voelen, in een bui blijven hangen (dit hangt sterk samen met mentaal reageren, omdat je veelal je emoties voedt met gedachten).
- Sociaal reageren: zoals iets zeggen of juist stil blijven.
- Fysiek reageren: die chocoladereep pakken of iemand een klap geven.
Je kunt dus ‘in jezelf’ reageren (mentaal, emotioneel) of ‘in de wereld’ (sociaal, fysiek). En meestal ontstaat er een kettingreactie. Zo kan die mail leiden tot een stroom gedachten. Een gevoel van frustratie klampt zich eraan vast. Meer boze gedachten, woede borrelt op. En uiteindelijk knal je een boze mail terug of zit je de hele middag te mokken.
Kortom: A leidt tot B. En voor je het weet leidt B tot C tot Z.
Die reageerdrift is niet vreemd; als je nergens op zou reageren zou je verhongeren, uitdrogen en bijzonder weinig vrienden hebben. En veel primaire reacties zíjn ook prima. Als je kind de straat op dreigt te schieten, alsjeblieft, koester jouw in-de-kraag-grijp-reflex vooral. En als je een mooi gesprek hebt of van iets geniet, laat je enthousiasme en spontaniteit er lekker zijn.
Het probleem ontstaat vooral als je bijvoorbeeld vanuit je ego reageert, of vanuit schaarste of angst. Of als je automatisch op een niet-helpende manier reageert (gewoontegedrag). Of als je simpelweg op te véél dingen reageert en daardoor leegloopt. En om al deze redenen is het oefenen met niet-reageren zo interessant..
De kunst van niet-reageren
Niet-reageren is simpel maar uitdagend: je probeert niet te reageren op een prikkel. En als je toch reageert, probeer je dáár niet op te reageren.
Oké, even praktisch: iets doet zich voor. Je denkt aan werk of dat busje snijdt je af. Vervolgens oefen je met niet-reageren: je observeert het verschijnsel zonder er op in te gaan of je aandacht te verleggen (afleiding zoeken). Je laat het er gewoon zijn.
Als je toch reacties bij jezelf opmerkt – een opwelling van boosheid, je hand op de claxon – bekijk je díe reacties weer zonder erover te oordelen of iets mee te doen. Zo ga je door, net zolang totdat je ‘uitgereageerd’ bent. Dan kun je vanuit rust en ruimte kiezen hoe je vervolgens met de situatie wilt omgaan.
Niet-reageren betekent dus níet dat je van alles negeert of lijdzaam ondergaat. Het betekent dat je wat zich voordoet allereerst vanuit een soort stilte aanschouwt.
Dat geeft de situatie ruimte en rust – en jou de regie. Wat wil je? Laat je het los of kom je in actie? Spreekt je ego of is er echt een grens te bewaken? Wil je iets zeggen, doen, ergens mee stoppen?
De metafoor van de bal
Vaak helpt een metafoor om niet-reageren beter te beoefenen (ja, het vraagt oefening!). Stel: een bal vliegt op je af. Dat is de inkomende prikkel.
Je kunt verschillende dingen doen. Kegel je hem direct terug? Dan reageer je ‘in de wereld’: je doet of zegt iets, al dan niet in een opwelling of om je goed te voelen over jezelf.
Je kunt de bal ook opvreten waarna duizend delen plastic zich verspreiden door je lichaam. (Ik zei niet dat het een smakelijke metafoor was.) Nu reageer je ‘in jezelf’: je maalt erover door of blijft met je gedachten de opborrelende emoties voeden.
Zulke reacties zijn niet altijd de meest wijze of helpende reacties. Het voelt soms lekker in het moment – die boze mail wegslingeren, je laten meevoeren door eindeloze analyses – maar echt verder brengt het je meestal niet. Het verstoort op z’n minst je innerlijke rust en niet zelden ook je relaties, je mentale en fysieke gezondheid, je productiviteit en werkgeluk.
Gelukkig kun je ook iets anders doen met die bal: je vangt hem op en houdt hem even vast. Dankzij de afstand die je daarmee creëert, kun je met intentie beslissen wat te doen. Loslaten bijvoorbeeld. Of wegwerpen.
Dát is de kunst van niet-reageren.
Steeds een nieuwe kans
Misschien denk je: ‘Lastig, dat niet-reageren.’ Is het ook. Zeker als je gewend bent om snel te oordelen, graag met je vuist op tafel slaat of een hardnekkige piekergewoonte hebt ontwikkeld.
Maar het leuke is: zelfs als je tóch hebt gereageerd, kun je ermee oefenen. Stel: je partner heeft een jas laten ‘slingeren’ en je deelt – ondanks je goede voornemens – in een reflex een stevige snauw uit. Dan kun je op dát punt beginnen met niet-reageren oefenen. Observeer je eigen kribbige reactie zonder er iets van te vinden. Lukt dat niet en wijs je jezelf om je gesnauw af? Observeer dan het zelf-afwijzen zonder daar allerlei analyses of oordelen op los te laten.
Kortom, hoe lang de kettingreactie ook is: je kunt op elk moment instappen en het niet-reageren beoefenen. Elk moment een nieuwe kans!
Nou, dat dus.
Echt: je geeft jezelf een groot cadeau als je wat tijd en aandacht vrijmaakt om je eigen reacties te observeren. Niet om jezelf erom te veroordelen of om alles te rechtvaardigen (dat is gewoon méér reactie). Maar om je patronen en neigingen te leren kennen en er uiteindelijk minder door bestuurd te worden.
Hierbij dus de uitnodiging: oefen eens met niet-reageren. Misschien in de rij bij de kassa, misschien op een meditatiekussen, misschien tijdens het avondeten waar mensen smakken en vorken krassen.
Oefening baart kunst. En niet-reageren baart rust en betere keuzes.
De moeite meer dan waard.
Dit artikel stuurde ik oorspronkelijk als MindMemo, een om-de-wekelijkse e-mail met voer voor je mindset. Ik zet niet elke MindMemo online. Niets missen? Hier kun je je aanmelden.
